Door Rob Tijdeman /
De term ‘joods-christelijk’ roept veel reacties op. De westerse wereld zou staan in een joods-christelijke traditie en het Apostolisch Genootschap heeft gesteld joods-christelijke wortels te hebben. Voorstanders[1],[2] wijzen op de grote invloed die de joodse cultuur op het christendom gehad heeft en hoe het christendom zijn stempel op de hedendaagse samenleving gedrukt heeft. Tegenstanders[3],[4] betogen dat onze cultuur gebaseerd is op vele culturen en dat de term vooral gebruikt wordt om moslims buiten te sluiten.
Laten we helder stellen dat het christendom een grote invloed op de Westerse samenleving heeft gehad. Vele eeuwen werd je vervolgd als je niet het vereiste christelijke geloof had en vrijwel alle feestdagen hebben een christelijke oorsprong. Ook is onweerlegbaar dat het christendom zijn wortels in de joodse cultuur heeft: Het Oude Testament is het verhaal van de geschiedenis van het joodse volk en de naamgever Jezus Christus was zelf een jood. Ook in het Apostolisch Genootschap zijn die wortels evident. De Bijbel ligt op de dientafel tijdens een dienst, de vorm van de dienst is afgeleid van de kerkdienst en de rondgang van Het Laatste Avondmaal.
Anderzijds kan met recht betoogd worden dat er belangrijke andere wortels zijn die onze opvattingen gevormd hebben. De gelijkwaardigheid van mensen, de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van godsdienst, het zijn waarden die voortkomen uit de Verlichting welke haar wortels heeft in de klassieke Grieks-Romeinse cultuur. De eeuwenlange vervolging van joden door christenen is ook geen reden om over joods-christelijke traditie te spreken. Volgens journalist en schrijver Max Pam[5] spreekt men van ‘joods-christelijk’ uit een na-oorlogs schuldgevoel.
De term ‘joods-christelijk’ werd al in 1831 door de Duitse, protestante Ferdinand Christian Baur gebruikt. Opmerkelijk is dat hij dat in negatieve zin deed. Hij verwees ermee naar de katholieken die hij veel te joods vond.[4] Het gebruik in de huidige positieve betekenis deed opgeld in de Verenigde Staten in de Tweede Wereldoorlog om de verbondenheid met het joodse volk aan te duiden tegenover het antisemitisme van de nazi’s.[1] Het omslagpunt in Europa kwam in 2001 bij de vernietiging van het World Trade Center in New York. Zo stelden een aantal EU-leiders in 2007: “Zowel Europa’s joods-christelijke wortels en gemeenschappelijk culturele erfenis als de klassieke humanistische geschiedenis van Europa en de prestaties in de periode van de Verlichting vormen de grondslagen van onze politieke familie.”[4] Zo werden de wortels gebruikt om een Europese identiteit te creëren.
Wat ik in de hele discussie mis is waarom je het voorvoegsel joods zou gebruiken, als het erom gaat je traditie, je wortels aan te duiden. Je zegt rooms-katholiek, omdat je ook andere katholieken hebt zoals oud-katholieken, Wit-Rusland om het te onderscheiden van Rusland, Noord-Holland omdat er ook Zuid-Holland is, en datzelfde geldt voor Oost-Knollendam en Nieuw-Zeeland. Het gaat niet op voor Groot-Brittannië, al zal het aanvankelijk zo genoemd zijn om het van Bretagne te onderscheiden. De Britten zullen niet graag het voorvoegsel Great in Great Britain weglaten. Voor de locatie volstaat Britain en dat ‘Great’ duidt iets aan wat er helemaal los van staat. Zo is het ook met joods-christelijk. Onze kinderen gingen weliswaar naar een protestants-christelijke school, maar dat protestants dient om het te onderscheiden van katholiek-christelijk, maar niet van joods-christelijk. Integendeel, protestanten beschouwen zichzelf als joods-christelijk. De joodse wortels spreken vanzelf als je de term christelijk gebruikt. Christelijke wortels, christelijke traditie zegt genoeg. Als je daar joods aan toevoegt, is dat niet om de christelijke oorsprong te verduidelijken, maar heeft het een heel andere reden.
[1] https://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/77101-joods-christelijke-traditie-betekenis-en-bestaat-het-wel.html [2] https://www.trouw.nl/opinie/waarom-we-wel-degelijk-van-een-joods-christelijke-traditie-kunnen-spreken~ad0662cc/ [3] https://www.trouw.nl/opinie/-joods-christelijk-bestaat-niet-de-moraal-komt-uit-andere-culturen~a3b80fd6/ [4] https://www.nieuwwij.nl/themas/de-verdoezelende-werking-van-joods-christelijk-en-abrahamitisch/ [5] Max Pam: De mythe van het joods-christelijke fundament, http://www.maxpam.nl/2007/09/de-mythe-van-het-joods-christelijke-fundament/
Eens met de inhoud en de strekking, niet met de conclusie. Ik mis een concrete verwijzing naar de plaats waar ‘het Apostolisch Genootschap heeft gesteld joods-christelijke wortels te hebben’. In ‘Bewogen woorden’, (2011), pp. 70-71, zie ook de noten, heb ik een lemma aan ‘joods-christelijk’ gewijd. Daaruit blijkt dat ik de term voor het ApGen wel bruikbaar vind omdat wij, als lidmaten van het ApGen, Jezus niet als Heiland en Verlosser zien. We kunnen ons derhalve eerder identificeren met de joodse fase van het oerchristendom, de joods-christelijke. Overigens zijn de kapitalen bij gebruik van het woord ‘joods’ c.q. ‘Joods’ in deze blog m.i. niet juist toegepast. Zie Bewogen woorden p. 70.