Is een ijsje wel een ijsje?

Door Ton Pel  /

Er is iets bijzonders met woorden, met taal. Een eenvoudig voorbeeld is: ‘een ijsje’. Een ijsje is letterlijk geen ijsje. Het is een woord waar je, zonder meer, niet warm of koud van wordt. Hoe kan het dan dat vele vingers omhoog gaan als gevraagd wordt: ‘wie wil er een ijsje?’ Ik denk omdat een ijsje bij de meesten met prettige ervaringen verbonden is. Ze kunnen in detail verschillen maar zijn, los daarvan, voor velen ongeveer gelijk, of je in Hilversum of Napels woont, nu of vijftig jaar geleden. Bijvoorbeeld toen we een ijsje kregen omdat we spontaan iemand hielpen, of omdat een ijsje zo fijn was toen je pijn had aan je geschaafde knie, of toen je zittend in het gras in de warme zon met je meisje je eerste ijsje met slagroom at. Zo bekeken is een ijsje veel meer dan alleen een woord. Woorden hebben een ‘lading’ en kunnen, zeker als ze in een lied op muziek zijn gezet, een sleutel vormen tot bewuste of onbewuste diepe ervaringen van vreugde, verdriet of troost. Je zou ze ieders persoonlijke erfdeel kunnen noemen.
Dit soort gedachten komen wel eens bij me op als ik merk dat sommige apostolische liederen vanwege woorden waaraan misschien ‘een gedateerd, of niet universeel luchtje zit’, worden afgeschaft, of van een sterretje zijn voorzien. Het lijkt wel een poging om woorden te vermijden die niet apostolischen zouden kunnen misverstaan omdat ze de soms eeuwenoude bronnen ervan niet of niet meer kennen. Met als resultaat soms nieuwe uitingen die heel algemeen zijn of ellenlange, verklarende teksten die, hoe goed ook bedoeld, niet ‘door alles heen’ klinken, die niet ‘het hele huis’ doen geuren en die in laden verdwijnen. Vanuit de biologerende gedachte ‘leven is veranderen’?

Wordt mijn erfdeel inclusief muziek aan de dijk gezet en wordt dat achteraf meegedeeld? Ik snap dat taal, woordgebruik, geleidelijk verandert. Maar waarom abrupt ‘schrappen’ en ‘afschaffen’? Volgens mij zijn er wel tig manieren om degenen die dat willen te betrekken bij het ‘proces van oud naar nieuw’. Gelukkig zijn er ook liederen waarvan de vertrouwde muziek van nieuwe woorden is voorzien en ook, niet algemene, eigentijdse nieuwe liederen.

Ik pleit voor (apostolische) taalontwikkeling waarbij ’traditioneel’ en ‘eigentijds’ een tijdje naast elkaar bestaan. Zelfs als woorden niet meer precies de lading dekken maar (nog) wel dierbare herinneringen oproepen. Dan zal in de praktijk blijken wat minder bruikbaar is of, ook voor jeugd, beter past bij deze tijd. Zo’n oud-naast-nieuw verschijnsel lijkt me eenvoudig uit te leggen aan mensen die serieus kennis willen maken met ons genootschap. Zoals je aan nieuwe Nederlanders kan uitleggen waarom we bij gelegenheid bewogen zingen ‘de koning van Hispanje heb ik altijd geëerd’.